क्रिकेटमध्ये नाणेफेक जिंकणे ही अनेक वेळा विजयाची पहिली पायरी समजली जाते. नाणेफेक जिंकणार्या संघाला आधी फलंदाजी करायची की क्षेत्ररक्षण करायचे याचा निर्णय घेता येतो. हवामानाचा अंदाज, मैदानाचा लौकिक, आपल्या संघाची बलस्थाने व प्रतिस्पर्धी संघाची कमजोर बाजू यांचा दोन्ही संघाचा गृहपाठ झालेलाच असतो व कौल मनासारखा मिळाल्यास काय करायचे हे आधीच ठरलेले असते. कौल मनासारखा लागणे हा नशीबाचा भाग असला तर त्यानंतर घेतला जाणारा निर्णय मात्र संघाच्या थींक टँकची ताकद दाखविणारा असतो. नाणेफेक जिंकल्यावर काही प्रमाणात तरी संघाला फायदा होतोच. अनेकदा काहीच आडाखा बांधता न आल्याने अनेकदा नाणेफेक हरणेच चांगले असे वाटते. निदान नाणेफेक जिंकूनही सामना गमावला असा दोष लागत नाही. कधी कधी दोन्ही कर्णधारांचे अंदाज अगदी विरोधी असतात व एका कर्णधाराला आधी फलंदाजी करायची असते तर दूसर्याला गोलंदाजी ! अशावेळी नाणेफेकीचा कौल काहीही लागला तरी फारसा फरक पडत नाही.
2000 व्या कसोटी सामन्याच्या निमित्ताने मी नाणेफेक या विषयाचा अनेक अंगांनी वेध घ्यायचा प्रयत्न केला आहे व हे करताना अनेक ठोकताळे कसे चुकीचे असतात याचा प्रत्यय मला अनेकदा आला. या अभ्यासातून दादा संघ कोण व कच्चे लिंबू संघ कोणते हे सुद्धा अधोरेखित झाले.
मला सगळ्यात थक्क केले ते नाणेफेक जिंकायच्या संभाव्यतेने. दैवाने या बाबतीत दोन्ही संघाना समान न्याय दिलेला आहे. नाणेफेक जिंकायची सरासरी टक्केवारी 51 आहे ( देशात 52, परदेशात 51 ) ! याबाबतीत त्यातल्या त्यात झिम्बाब्वे जास्त नशीबवान आहे (देशात 57, बाहेर 62, सरासरी 59) तर पाक कमनशीबी (देशात व देशाबाहेरही 47).
नाणेफेक जिंकण्याची दोन्ही संघाना समान संधी असते हे सिद्ध झाल्यावर पुढचा निर्णय कर्णधारालाच घ्यायचा असतो, दोनच पर्याय असतात, आधी फलंदाजी घ्यायची किंवा प्रतिस्पर्धी संघाला फलंदाजासाठी मैदानात खेचायचे. तब्बल 70 टक्के वेळा नाणेफेक जिंकणारा संघच फलंदाजीसाठी उतरतो ! या प्रमाणात देशात वा देशाबाहेर खेळतानाही काही फरक पडत नाही ( 71 व 69 ). खेळपट्टीचा काहीच अंदाज बांधता येत नसेल , तेव्हा जोखीम न पत्करता फलंदाजी करायला सर्वच संघ पहिली पसंती देत असावेत, सेफ बेट ! संघपातळीवर मात्र या प्रमाणात प्रचंड तफावत आहे. क्रिकेटमधील दादा असलेला ऑस्ट्रेलियाचा संघ देशात खेळताना 74 % तर बाहेर खेळताना 86 % आधी फलंदाजी करणेच पसंद करतो. या उलट इंग्लंडचा संघ देशात 86 % व परदेशात 78% वेळा फलंदाजी स्वीकारतो. या दोन्ही संघाना आपल्या फलंदाजीतील ताकदीवर जास्त विश्वास असावा किंवा प्रतिस्पर्धी संघाच्या गोलंदाजीला ते फारशी किंमत देत नसावेत. विंडीजचा संघ मात्र देशात खेळताना 57% वेळा फलंदाजी घेतो परदेशात मात्र त्यांचे हेच प्रमाण (73) असते ! न्युझीलंडचा संघ बाहेर खेळताना सरासरी पाळतो पण देशात खेळताना मात्र दोन्ही बाजूंना जवळ जवळ समान न्याय देतो , 49 आणि 51 !
अर्थात नाणेफेक जिंकून काय करायचे हे ठरवले म्हणजे संपत नाही. आता खरी कसोटी असते टीमवर्कची. आपल्या कर्णधाराने घेतलेला निर्णय बरोबर ठरविण्याची जबाबदारी संघातील प्रत्येकाची असते. प्रत्येकाने आपली जबाबदारी चोख पार पाडली तर ? पण असे बहुदा होत नाही. नाणेफेक जिंकून विजयाची सरासरी फक्त 27 % ( देशात 34, बाहेर फक्त 21 ) आहे , पराभूत होण्याची शक्यता मात्र 39 % आहे ! आश्चर्य म्हणजे नाणेफेक हरूनही संघ जिंकण्याचे प्रमाण जवळपास तेवढेच म्हणजे 24 % ( देशात 30, बाहेर 18 ) आहे. अजून एक गोष्ट स्पष्ट होते ती म्हणजे यजमान देशाला नाणेफेकीचा कौल कसाही लागला तरी फारसा फरक पडत नाही. दादा संघ मात्र ही सरासरी एकदम खोटी ठरवितात. देशातही आणि बाहेरही ! नाणेफेक जिंकून ऑसीज देशात 58 % तर बाहेर 40 % वेळा विजयी झाले आहेतच पण कौल विरोधात गेल्यावर सुद्धा देशात 54 % आणि परदेशात 34 % वेळा त्यांनी विजयश्री खेचून आणली आहे ! सर्वात दुबळ्या बांगलादेशाचे इन-बिन-तिन विजय आहेत व तिन्ही वेळा नाणेफेकीचे दान त्यांच्या बाजूनेच पडले आहे !
सुरवातीच्या भागात बघितल्याप्रमाणे, बहुतेक वेळा नाणेफेक जिंकणारा संघ फलंदाजीला उतरतो ( 70 %) पण विजयश्रीच्या मनात काही वेगळेच असते. अशा स्थितीत विजयाची टक्केवारी फक्त 27 टक्के आहे तर गोलंदाजी केल्यास विजयाची शक्यता थोडी वाढते, 32 %. अर्थात ऑसी ही सरासरी सुद्धा धुडकावतात, त्यांचे हेच प्रमाण 59 व 53 आहे. म्हणजेच खेळपट्टीचे अचूक निदान करण्यात ऑसींचा हात धरणारा कोणी नाही ! आफ्रिकेचा संघ मात्र जेव्हा रेड चेरी हाती घेतो तेव्हा सर्वात खतरनाक ठरतो, आधी गोलंदाजी करण्याचा त्यांचा निर्णय 55 % वेळा बरोबर ठरला आहे.
नाणेफेक जिंकूनही घेतलेला निर्णय अंगलट येण्याचे व पराभवाची नामुष्की पदरी पडायची सरासरी टक्केवारी 39 % एवढी प्रचंड आहे. अर्थात इंग्लंडवर अशी मानहानी फारच कमी वेळा आलेली आहे, फक्त 25 % ( त्या खालोखाल आहेत ऑसी 26 %, भारत, पाक 27% श्रीलंका 29% द. आफ्रिका 34% , न्युझीलंड 41%, झिम्बाब्वे 59 % ) तर बांगलादेशाचे हेच प्रमाण आहे 86 % !
पुरे आता ! डोक्याला मुंग्या आल्या ! तशा अजून बर्याच शक्यतांचा अभ्यास बाकी आहे. फिर कभी !
साभार - http://www.espncricinfo.com या संकेतस्थळावरील आकडेवारीचे इंजिन ( प्रगत पर्याय.)
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा