गीतेचा खप कसा वाढवावा ?

गीता, आपला धर्मग्रंथ, एवढेच आपल्याला माहीती असते, त्या पुढे घरी एखादी गीतेची प्रत असणे, त्याचे वाचन करणे, मनन, आचरण या खूपच लांबच्या बाता झाल्या. तसे चोप्रांच्या करणीने “कर्मण्ये वाधिका रस्ते” हे सुद्धा बर्याच लोकांना ठावकी झाले आहे, पण गीता पाठ करण्यापेक्षा तिच्याकडे पाठ करणेच अनेक जण पसंत करतात. तसे गीता हे नाव म्हणून भलतेच पॉप्युलर आहे पण नाव ठेउन गीतेची गोडी वाढली असा काही अनुभव नाही. अथर्वशीर्ष पाठ केल्यावर आवर्तने करून चार पैसे कनवटीला मारता येतात, त्याची फ़लश्रूती सुद्धा आहे तेव्हा साहजिकच लोकांचा ओढा तिकडेच जास्त. गीता शिकून मला काय मिळणार असा रोकडा सवाल आल्यावर गीतेचा प्रचारक निरुत्तरच होतो. तसे मध्ये छापून आले होते की गीता संपूर्ण पाठ असलेल्याचा कांची-कामेठी पीठाचे शंकराचार्य रोख पुरस्कार देउन सत्कार करतात, पण त्याची खातरजमा प्रयत्न करूनही होत नाही आहे. हल्ली माझे बाबा मात्र असे प्रश्न विचारण्याला शौचाला जाउन तुला काय मिळते ?’ असा बिनतोड उलट प्रश्न विचारतात.

गीतेचा पुस्तक रूपाने तरी प्रचार व्हावा म्हणून अनेक संस्था झटत आहेत, त्यात गीता प्रेस, गोरखपुरचे योगदान प्रचंड आहे. कल्पकतेने, अनेक प्रकारे गीतेची पुस्तके त्यांनी बाजारात आणली आहेत, जसे गीता डायरी, खिषात राहील अशी गीता, मोठ्या टायपातली गीता, सर्व भारतीय भाषांमध्ये अर्था सहीत गीता. दर्जेदार छपाई असूनही त्यांच्या किमती सुद्धा विश्वास बसणार नाही एवढ्या कमी आहेत. सर्व प्रमुख शहरात त्यांची दूकाने आहेत, पण त्यात बहुदा कोणी फ़िरकत सुद्धा नाही. हरे राम पंथीयांनी मग यातुनच बोध घेतला व गल्लोगल्ली मोटारचा वापर करून गीता व त्यावर आधारीत पुस्तके विकायला सुरवात केली. किमती माफ़क ठेउन सुद्धा लोकांनी तिकडेही पाठच फ़िरवली , तशा अगरबत्ती, जपाची माळ असे आयटम खपल्याने विकणारे खपले नाहीत एवढेच ! लोक रस्त्यावर गीता घेत नाहीत मग आपण थेट ती लोकलमध्येच जाउन का विकु नये , असे वाटून आता त्या पंथाचे तरूण प्रचारक लोकलच्या डब्या डब्यातुन गीतेची पुस्तके विकताना दिसतात. बिचारे अगदी कळवळुन गीता घ्या असे लोकांना सांगत असतात पण लोक काही वळत नाहीत. अहो विकत घेउ नका, निदान चाळून तरी बघा, निदान हातात तरी घ्या असे सांगत ते जेव्हा गीता लोकांच्या हातात ठेवतात तेव्हा लोक झुरळ झटकल्याप्रमाणे ते पुस्तक झटकून टाकतात !

हे रोज रोज बघुन माझी एक अजब घुसमट होत होती. असाच डब्यात एक प्रचारक हताश हो़उन माझ्या जवळच बसला. मी विचारले की साधारण किती पुस्तके खपतात ? त्याचे उत्तर होते, दिवसभरात फ़ारतर दोन ते चार , एखादा दिवस तर एकही प्रत विकली जात नाही ! पनवेल यायला अजून १५ तरी मिनीटे होती, डबा सुद्धा भरलेला होता. माझ्यात काय संचारले कोणास ठाउक, त्याची पुस्तकानी भरलेली झोळी मी माझ्या गळ्यात अडकवली, डब्याच्या मधोमध उभे राहुन सर्वांना खणखणीत आवाजात प्रश्न विचारले .. किती जण स्वत:ला हिंदू समजतात ? त्यांनी हात वर करा .. बहुसंख्य हात आपसूकच वर गेले. मग आपला धर्मग्रंथ कोणता ? गीता असे अनेक जण पुटपुटले ! मग मी विचारले की डब्यात कोणी ख्रिश्चन, मुस्लीम , शीख असतील तर त्यांच्या घरात बायबल, कुराण, ग्रंथसाहेबा असतील व ते त्यांनी वाचलेही असतील असे विचारायला हवे का ? सुदैवाने असे इतर धर्माचे सुद्धा कोणी ना कोणी होते व त्यांनी एकमुखाने हे आमच्या घरी आहे व ते वाचले नाही तर आम्ही आमचा धर्म सांगू कोणत्या तोंडाने, असेही सुनावले ! मग थोडा पॉज घेउन मी किती हिंदूच्या घरी निदान एक तरी गीतेची प्रत आहे ? असे विचारतात लोकल मध्ये सन्नाटा पसरला. स्वत:ला हिंदू समजता व आपल्या धर्मग्रंथाची प्रत शोभेला सुद्धा आपल्या घरात नाही असे सांगताना तुम्हाला लाज कशी वाटत नाही असे कडाडताच डब्यात खळबळ उडाली ! अहो गीता वाचु नका निदान घरात ठेवा तरी असे शेवटी कळकळीने आवाहन करताच, मला द्या, मला द्या असा एकच गलका उडाला. २० रूपयाला एक प्रमाणे झोळीतले शेवटचे पुस्तक संपले तेव्हा गाडी पनवेल स्थानकात शिरत होती. साधारण शंभर पुस्तके हातोहात खपली होती. अनेक लोकांना पुस्तक हवे असूनही मिळाले नव्हते.

पनवेल स्थानकात एका बाकड्यावर बसून मी रिकामी झोळी व सर्व पैसे त्या प्रचारकाच्या ताब्यात दिले तेव्हा त्याची अवस्था बघण्यासारखी होती. डोळ्यातुन अश्रू घळाघळा वहात असतानात माझा हात हातात घेउन त्याने “ किशनजी की लीला अगाध है” एवढेच उदगार काढले. लोकल परत सीएसटीच्या दिशेने रवाना होण्यापुर्वीच त्याने ती पकडली व मार्गस्थ झाला. गीता प्रचाराच्या प्रवित्र कार्यात आपली सुद्धा एक मुठ पडली या विचारातच मी घर गाठले.

बाय द वे, तुमच्या घरे आहे का हो गीता ?