शेयर बाजाराचे मला ब‍‍र्यापेकी ज्ञान आहे हा अनेकांचा गैरसमज मी माझ्या परीने सुद्धा जोपासला आहे. न मागता सुद्धा मी लोकांना “शेयर की सोने” यावर कामावर लेक्चर झाडत असतो व खरेदी-विक्रीच्या टीप सुद्धा देत असतो. सुदैवाने त्या कोणी फारशा गांभीर्याने घेत नाहीत म्हणून गोदी कामगारांना मंदीची झळ तेवढी बसलेली नाही ! हल्ली बहुतेक समभागांचे सौदे डीमॅट स्वरूपात होतात व ज्यांच्याकडे ते फिजिकल (प्रमाणपत्र) स्वरूपात असतात असे लोक हमखास माझ्याकडे मार्गदर्शनाला येत असतात. कधी कधी हजार-दोन हजार बाजारात किंमत असलेल्या समभागासाठी ५०० रूपये वार्षिक फ़ी असलेले डीमॅट खाते उघडणे मूर्खपणाचेच असते व त्यातही ती व्यक्ती पुन्हा कधी समभाग घेणार सुद्धा नसते. अशावेळी ओळखीतला कोणीतरी मी पकडतो व १० % कमी भावात ते त्याला विकून मी तोड काढतो. मुंबई शेयर बाजारात फिजीकल शेयर्सचे व्यवहार होतात व त्यात सुद्धा बाजारभावापेक्षा १० % कमी भावाने व्यवहार होतो पण हल्ली हे सौदे रोडावले आहेत व असे समभाग विकणे खूपच खर्चिक , कटकटीचे हो‍उन बसले आहे.
असेच मी एकाला शेयरबाजारासंबंधी मार्गदर्शन देत असताना माझा सहकारी मित्र डिसोजाने ते ऐकले व त्याच्या आंटीचे शेयर विकून दे असे विनवले. मी होकार देताच दूसर्या दिवशी तो पेपरचे एक मोठे बाड घेउन आला. एक तास तो डोंगर पोखरल्यावर तिन शेयर हाती गवसले ! एल.आय.सी. हाउसिंग फायनान्स व हिंदूस्तान ऑइल एक्सप्लोरेशन चे प्रत्येकी १०० समभाग व कोलगेट चे १० समभाग. साधारण आठ महिन्यापुर्वी त्यांचे बाजारमूल्य होते ४०,००० रूपये. माझ्या वडाळ्याच्या ब्रोकरला फोन केला तेव्हा ते विकण्याबाबत तो काही फारसा उत्साही वाटला नाही. हल्ली असे सौदे फारसे होत नाहीत हे त्याने मला सांगितले. मी अगदीच गळ घातल्यावर समभाग हस्तांतरण अर्जावरच्या सह्या नोटरी वा तत्सम कोणाकडून तरी सत्यापित करून आण मग बघतो असे सांगितले. या वेळेपर्यंत ते समभाग कोणाच्या नावावर आहेत हे मी बघितलेच नव्हतो. एका पमाणपत्रावर आंटी व तिच्या मुलीचे नाव होते, दूसर्यावर आंटी व जावयाचे नाव होते व तिसर्यावर त्या तिघांची नावे बघून मी कपाळावर हातच मारला, त्यात जावई व मुलगी आता ऑस्ट्रेलियात सेटल झाले आहेत हे कळल्यावर मी त्यातुन सरळ अंग काढून घेतले. कारण या तिरपागड्यामुळे त्यांची सही सत्यापित कोण करणार हा प्रश्न होता व नावाचा क्रम वेगवेगळा असल्याने तिन वेगवेगळी खाती उघडावी लागणार होती.
नाराज हो‍उन डिसोजा सगळी प्रमाणपत्रे परत घेउन गेला. साधारण दोन महिने गेले. युपीए अधिक मजबुतीने परत सत्तेत आल्यामुळे बाजार सावरू लागला होता. ’ते’ शेयर सुद्धा जोरात चालले होते. एके दिवशी डिसोझा सांगू लागला की आंटीला पैशाची गरज आहे व एकजण ते सगळे शेयर तिला ३०,००० रोख देउन घ्यायला तयार झाला आहे. काय करू ? आंटीची एक मुलगी अपंग आहे व तिच्या उपचारासाठी पैसे हवेत असे समजले. तिचा जावई त्या दोघींना आपल्या बरोबर ऑस्ट्रेलियात न्यायला तयार आहे पण तिकडचे सरकार मुलगी अपंग असल्याने परवानगी देत नाही असेही समजले. मी सहज त्या शेयर्सचा बाजारभाव चेक केला व धक्काच बसला, कारण त्यांची किंमत चक्क ७०,००० रूपये झाली होती ! म्हणजे तिला मदत करण्याच्या नावाखाली “तो कोणीतरी” तिला फसवू पाहत होता ! यातुन कसा मार्ग काढायचा हेच सूचत नव्हते. कोणत्याही मार्गाने गेलो तरी वेळ लागणार होताच. मुख्य प्रश्न बाहेर स्थायिक झालेल्यांच्या सह्या सत्यापित कोण करून देणार हा होता. कारण सह्या जुळल्या नाहीत तर हस्तांतरण लटकलेच असते ! अचानक डिसोजकडून कळले की त्या तिघांचे संयुक्त खाते एकाच बँकेत आहे ! लगेच डोक्याला चालना मिळाली व एक ऍक्शन प्लान तयार झाला ! सगळे शेयर आंटीच्या एकाच नावावर हस्तांतरीत करून घ्यायचे , मग तिच्या एकटीच्या नावाने डीमॅट खाते उघडायचे, नावावर झालेले शेयर त्या खात्यात डीमॅट करून टाकायचे व मग बाजारात विकायचे ! हस्तांतरण अर्ज मी व्यवस्थित भरून दिले व सह्या कोठे करायच्या याच्या खुणा करून देउन पोस्टाने ऑस्ट्रेलियाला रवाना केले. त्यांना इमेल धाडून काय करणार आहे त्याची कल्पना दिली. अवघ्या पंधरा दिवसात त्यांची सही झालेले अर्ज पोस्टाने आले. आंटीला बँकेत पिटाळून त्या अर्जांवरच्या सह्या सत्यापित करून घेतल्या. मग बाजारभावाप्रमाणे मुद्रांक शूल्क डकवायचे काम पार पाडले. मधल्या काळात त्या सर्व कंपन्यांचे समभाग नोंद ठेवणार्या एजंटाचे पत्ते काढले होतेच. दोन मुंबईतलेच होते व एक गुजरात, बडोदा येथील होता. गुजरातचा कुरीयरने रवाना केला व शिपायाला मुंबईच्या पत्त्यावर धाडले तेव्हा समजले की पॅन नंबरची प्रत जोडल्याशिवाय हस्तांतरण अर्ज स्वीकारले जात नाहीत. या नव्या नियमाची मला कल्पनाच नव्हती ! अर्थात त्यावर सुद्धा तोडगा निघालाच. जवळच असलेल्य युटीआय बँकेच्या कार्यालयात सगळे सोपस्कार पार पडल्यावर आंटीच्या नावाचे पॅन कार्ड सुद्धा मिळाले. मुंबईचे काम मार्गी लागले. गुजरातच्या एजंटला आधीच फोन करून पॅन कार्ड पाठवायची व्यवस्था करतो आहोत, जरा थांबा असे विनवले होतेच. पॅन कार्डची फोटोप्रत फ़ॅक्स करून पाठविल्यास सुद्धा अर्ज प्रोसेस करायची त्याने तयारी दाखविल्यावर काम अजून जलद झाले ! मधल्या काळात अजून एक चांगली घटना घडली. शेयरखानने त्यांच्या पोर्टलवरून ऑनलाइन शेयर खरेदी-विक्री करणार्यांना एक वर्ष मोफ़त डीमॅट खाते देउ केले होते ! लगेच आंटीच्या नावाने शेयरखान मध्ये ऑनलाइन खाते उघडले! पुढे आठवड्याच्या अंतराने काहीही अडथळा न येता सर्व समभाग आंटीच्या एकटीच्या नावे झाले व ते लगेच डीमॅट करण्यासाठी सादर केले ! बाजार सुद्धा चांगलाच वधारला होता. एल.आय.सी. ने २५० वरून ६०० ची पातळी गाठली होती. कोलगेट ४०० वरून ७०० झाला होता व हिंन्दुस्थान ऑईल एक्सप्लोरेशन रोज अपर सर्किटला भेदत ३५० वर स्थिरावला होता. म्हणजे अवघ्या चार पाच महीन्यात आंटीच्या ३०,००० रूपयाचे लाख रूपये झाले होते ! मी डिसोजाला सांगितले होते की ज्या दिवशी शेयर डीमॅट खात्यात येतील त्याच दिवशी विकायचे व तो सुद्धा तयार झाला होता. एल.आय.सी. जेव्हा खात्यात आला त्याच दिवशी १० % वाढला व ६८७ रूपयाला विकला सुद्धा गेला! पण थोड्याच वेळात तो तब्बल १५ रूपयानी घसरला व स्क्वेयर अप गेल्यास एका दिवसात १५०० रूपये मिळणार होते. पण डिसोजा त्याला तयार झाला नाही. केव्हा अगदी या झमेल्यातुन बाहेर पडतो असे त्याला झाले होते ! कोलगेट सुद्धा असाच डीमॅट हो‍उन खात्यात येताच ८०० रूपयाला विकला गेला . हिंन्दुस्थान ऑईल एक्सप्लोरेशन मात्र काही केल्या डीमॅट होत नव्हता. अनेक फोन करून सुद्धा दाद लागत नव्हती. दरम्यान हिंन्दुस्थान ऑईल एक्सप्लोरेशन ४०० रूपये या त्याच्या अत्युच्च पातळीला पोचला व हातात समभाग नसल्यामुळे आमची नुसती चडफड होत होती, त्यात आधी विकलेले एलाआयसी व कोलगेट अजून २०० व १०० रूपयाने वाढल्याने उगाच विकायची घाई केली असे डिसोजाला वाटत होते ! अनेक वेळा फोनाफोनी करून एकदाचा हिंन्दुस्थान ऑईल एक्सप्लोरेशन खात्यात आला त्याच दिवशी बाजार कोसळला व तो समभाग ३६० रूपयावर आला ! अर्थात आधी ठरल्याप्रमाणे मी तो विकायच्या तयारीत असतानाच डिसोजाने मला अडवले व अजून थांबूया असे सांगितले.
आधी विकलेल्या शेयरचे साधारण ७५,००० रूपये चेकने आंटीला मिळताच तिला धक्काच बसला ! आपल्याकडे असलेल्या कपट्यांना एवढे रूपये कसे मिळाले याचेच तिला आश्चर्य वाटत होते. डिसोजाला फोन करून तिने आभार मानण्यासाठी मला लाइनवर बोलावले, पण बराच वेळ तिला काही बोलताच आले नाही, शेवटी अतिशय कातर आवाजात “गॉड ब्लेस यू माय चाइल्ड” एवढेच ती बोलू शकली ! आता पर्यंत अनेकांची अनेक कामे केली पण एवढा मनसे आशीर्वाद मला कधीच मिळाला नव्हता ! मी सुद्धा मोहरून गेलो व उत्तर म्हणून बोलायला काही न सूचल्याने शेवटी नि:शब्दपणे फोन कट केला ! दूसर्याच दिवशी तिने स्वत: केक बनवून मला पाठवून दिला होता !
त्या दिवशी ३६० ला न विकलेला तो शेयर अजून १०० ने उतरला आहे व त्याचा भाव बघून डिसोजा, “ मराठे , तू सांगितल्याप्रमाणेच केले असते तर ? असे रोज विचारून मला उदास करतोच आहे. ग्लास अर्धा भरलेला आहे की अर्धा रिकामा आहे हे ज्याचे त्यानेच ठरवायचे ! घेतलेले शेयर पडतात, विकलेले शेयर अजून वाढतात व न विकलेले पडतात हा अनुभव मला तरी नवीन नाही ! तुमच्या नशीबात जे आहे तेच तुम्हाला मिळणार , अगदी एक पै सुद्धा कमी नाही की जास्त ! जिला शेयर म्हणजे काय ते माहीत नाही ती पाउण लाख मिळाल्याने भरून पावली व तिला अजून आपण मिळवून देउ शकलो असतो या विचाराने आम्ही मात्र कासावीस झालो आहोत ! कर्म की गति न्यारी बंधो ----- !
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा