या शब्दाचा वीस-एक वर्षापुर्वी जो अर्थ होता तो आता कोणाच्या गावीही नसेल. बिल गेटस नावाच्या तरूणाने, दोन खोल्यात मावणारा संगणक प्रत्येकाच्या टेबलावर विराजमान झाला पाहिजे असे स्वप्न बघितले आणि ते वास्तवातही आणले.
माणूस स्वत:ला अनेक प्रकारे व्यक्त करीत असते. त्याचे वागणे, बोलणे, दिसणे, वावरणे या सर्वांवर त्याची स्वत:ची छाप पडलेली असतेच. आधुनिक तंत्रज्ञानाने त्याच्या हातात अनेक साधने आली. त्याचा वापर सुद्धा जो तो आपल्या व्यक्तीमत्वानुसार करत असतो. साधे मोबाइलचेच बघा ना ! कोण तो शर्टाच्या खिषात ठेवेल, कोण विजारीच्या, कोणी तो कंबरेला लटकवेल, कोणी गळ्यात घालेल. त्याच्या रिंगटोन्स मध्ये तरी किती स्वभाव छटा दिसतात !
तुम्ही ऑपरेंटींग सिस्टीम लोड करता तेव्हाच एक डीफ़ॉल्ट डेस्कटॉप प्रस्थापित होतो. तुमच्या आवडी-निवडी प्रमाणे तुम्हाला तो बदलता सुद्धा येतो. फ़ार थोडे महाभाग तो जसा आहे तसा ठेवत असतील ! बाकी सर्व त्यात काहितरी फ़ेरफ़ार करतातच. डेस्कटॉप म्हणजे त्यावरचे आयकॉन्स, वॉलपेपर, टुल बार, टास्कबार, क्विक लॉन्च बार , रंगसंगती या बाबी बघु. यात प्रचंड वैविध्य दिसते तितकाच साचेबंदपणा / झापडबंदपणा सुद्धा दिसतो. जो जो प्रोग्राम आपण टाकतो त्याचा जनक त्याचे अस्तित्व डेस्कटॉपवर टाकायचा प्रयत्न करतोच. यातही एथिक पाळणार्या कंपन्या तुमचे मत विचारतात, तरीही झापडबंदपणे सगळे होयबा करतात.
डेस्कटॉप म्हणजे संगणकाचा सदैव उघडा असणारा कप्पा. उठ की सुठ जे मिळॆल ते या संगणकाच्या दर्शनी कप्प्यात कोंबले जाते. नेट वरून वा कोणी पेनावर, चकतीवर (सीडी) आणलेली माहीती उतरवायची असेल, एखादी फ़ाइल सेव करायची असेल तर डेस्कटॉप हाच पर्याय दिला जातो ! मग असे होती की कप्प्यात आणखी काही ठेवायला जागा उरत नाही, काहीकाळ आयकॉन्सचा आकार लहान करून तर कधी पडदा आकुंचित करून वेळ मारून नेली जाते, पण मूळ समस्येला मात्र कोणी हात घालत नाही !
अनेकांचे डेस्कटॉप निरखणे हा माझा अभ्यासाचा जणु विषयच झाला आहे. डेस्कटॉपवर साधारणपणे या गोष्टी असतातच १) Recycle Bin 2) My Computer 3) My Documents 4) Internet Explorer 5) Dial-up Connection 6) My Network places . आता या नंतर आपण सोयीनुसार जे जे प्रोग्राम प्रस्थापित करतो त्यांचे चटपटे (Shortcuts !) डेस्कटॉपची शोभा वाढवत राहतात. जसे विनझिप, मेडीया प्लेयर, ऍक्रोबॅट रीडर, MS Office मधुन वर्ड किंवा एक्सेल मधली फ़ाइल उघडायचे चटपटे ! मग मात्र रोज खेळतो ते खेळ, सतत हाताशी हव्या असणार्या फ़ाइल, काही साइटसचे चटपटे अशी भरताड चालु होते. विंडोज प्रणाली शहाण्यासारखी मधेच आपल्याला न वापरलेले चटपटे उडवायची आठवण करते पण आपण तिच्याकडे कानाडोळा करतो, तसे ही त्याचा वापर केल्यास अनयुजड डेस्कटॉप अशी अजून एका चटपट्याची भर पडते ! होते असे की चटकन सापडाव्या म्हणून डेस्कटॉपवर ठेवलेल्या वस्तुंची एवढी गर्दी होते की सर्च करून केव्हा केव्हा शोधायची वेळ येते. डेस्कटॉपवर चटपटा आणि हार्डडिस्कला वळसा ! माझे अनेक मित्र आपला संगणक गोगलगायी सारखे चालु होतात म्हणून तक्रार करतात. मी त्यांना डेस्कटॉपवरचे अनावश्यक चटपटे उडवायला सांगतो. या एकाच उपायाने प्रणाली पुर्वी पेक्षा अधिक जलद चालु होते !
आता वळतो वॉलपेपर कडे ! धार्मिक व्यक्ती देवादिकांच्या तस्वीरी डेस्कटॉप वर ठेवतात, चमको व्यक्ती नट-नट्यांच्या, रसिक अल्प वस्त्रांकित मदनिकांचे, निसर्गप्रेमी धबधबे,जलाशय, डोंगर दर्यांचे, वेगाचे वेड असलेले युवक मोटार-बाइकचे, रेसच्या मोटारींचे, धाडसी तरूण फ़ायटर विमानाचे, आधुनिक शस्त्रास्त्रांचे, सामाजिक जाण असलेले पर्यावरण रक्षणाचा संदेश देणारे, वन्य जिवांबद्दल कळवळा असलेले वन्य जीवनाचे, इतिहासाची आवड असलेले ऐतिहासिक हस्ती, स्थळे, भग्नावशेष यांचे फ़ोटो ठेवतात, कुटुंब वत्सल आपल्या मुला-बाळांचे , बायको-मुलांचे, सग्या-सोयर्यांचे फ़ोटो मांडतात, स्वत:च्याच प्रेमात असलेली माणसे आपलीच छबी दाखवितात …! जेवढ्या व्यक्ती तेवढ्या प्रवृत्ति व तेवढेच वैविध्यपुर्ण त्यांचे वॉलपेपर ! त्यात सुद्धा दर- मिनीटाला बदलणारे असतात तसेच कधीही न बदलणारेही असतात. आळशी विंडोज प्रणालीचा मुलत: असणारा वॉलपेपर बदलायचे सुद्धा कष्ट घेत नाहीत. विंडोज प्रणालीची मुलत: येणारी रंग-संगती मात्र बदलण्याच्या सहसा कोणी फ़ंदात पडत नाही. फ़ार थोडे , सर्जनशील मने असलेलेच अतिशय आकर्षक रंग संगती निवडून डोळ्यांना आनंद देतात.
तेव्हा तुम्हाला जर योग्य प्रकारे सादर व्ह्यायचे असेल तर जरा आपल्या डेस्कटॉप कडे लक्ष द्या ! मी संगणकातला जाणता नाही. मी जे काही शिकलो ते try and error मेथडनेच, पण तरिही थोड्या टीप द्यायचा आगाउपणा दाखवत आहे …
१) डेस्कटॉप वर भाराभार चटपटे अनेकदा अजाणतेपणीच ठेवले जातात. My Computer, My Documents हे दोनच चटपटे खूप झाले, फ़ारतर तुमचे डायल-अप कनेक्शन.
२) वाटाड्या (Browser) तुम्ही झटपटे (Quick Launch Bar ) मध्ये ठेवा हवा तर !
३) विन-झिप, मेडीया प्लेयर, पीडीएफ़ रीडर यांची डेस्क्टॉपवर गरजच काय ? त्या त्या फ़ाइल त्या त्या प्रोग्रामने उघडत असतातच !
४) खेळाचे चटपटे – या पेक्षा खेळ नावाचा कप्पा बनवा, त्यात सर्व खेळांचे चटपटे कोंबा व तोच ठेवा की डेस्कटॉपवर ! कसे ?
५) तुम्ही नेहमी भेट देणार्या संकेत स्थळांचे चटपटे डेस्कटॉप वर ठेवण्यापेक्षा, वाटाड्यात पसंतीचे (फ़ेवरीटस ) म्हणून जी सोय आहे तिचा लाभ घ्या की जरा !
६) रोजच्या कामाची फ़ाइल सेव करताना ती माय डॉक्युमेंटस मध्येच करा, दूसरे काही उतरवुन घेतल्यास – तुम्ही डाउनलोड मॅनेजर वापरत असल्यास तो तुम्हाला सुचवेल ते ऐका, तसाही ती सेटींग्स तुम्ही आपल्या सोयीने बदलु शकताच ! फ़क्त एकदाच त्रास घ्यावा लागेल. डेस्कटॉप वर सेव करणारे असे म्हणतात कि उतरवल्यावर लगेच बघायला आम्हाला ते सोयीचे पडते ! पण थोडी सेटींग्स चेक केलीत तर हे सुद्धा कारण उरणार नाही. संगणक जेव्हा कोणतीही फ़ाइल उतरवुन पुर्ण करतो तेव्हा तो तुम्हाला तीचे काय करायचे ते विचारतोच, ( अर्थात तशी विचारणा करणारे सेटींग्ज तुम्ही एकदाच निवडायला हवे.) त्या प्रमाणे तुम्ही लगेचच ती फ़ाइल उघडू शकता, प्रोग्राम असेल तर रन करू शकता , काहीच करायचे नसेच तर त्यातुन बाहेरही पडू शकता !
७) प्रोग्राम प्रस्थापित करतानाच ज्या सूचना येतात त्या डोळसपणे पहा. त्या प्रोग्रामचे चटपटे, झपपटे बनवण्याचे पर्याय अनचेक करा !
८) वीज टंचाइच्या काळात खरे तर काही काम नसेल तेव्हा डेस्कटॉप बंद करून ठेवणेच जास्त शहाणपणाचे ! घाबरू नका, त्या स्थितीतही तुम्ही गाणी ऐकु शकता !
चला, तुम्ही बसा आता डेस्कटॉपची झाडा-झडती घेत, मी आता वीज वाचवणार आहे, स्वीच ऑफ़ ! बाय बाय !
(टीप :- या तपशीलात काही तांत्रिक चुका झाल्या असतील तर मला जरूर कळवा, मी काही मराठी प्रतिशब्द सूचवले आहेत त्यांचा वापर जरूर करा, तुम्हाला काही सुचवायचे असतील तरीही चालेल ! )
माणूस स्वत:ला अनेक प्रकारे व्यक्त करीत असते. त्याचे वागणे, बोलणे, दिसणे, वावरणे या सर्वांवर त्याची स्वत:ची छाप पडलेली असतेच. आधुनिक तंत्रज्ञानाने त्याच्या हातात अनेक साधने आली. त्याचा वापर सुद्धा जो तो आपल्या व्यक्तीमत्वानुसार करत असतो. साधे मोबाइलचेच बघा ना ! कोण तो शर्टाच्या खिषात ठेवेल, कोण विजारीच्या, कोणी तो कंबरेला लटकवेल, कोणी गळ्यात घालेल. त्याच्या रिंगटोन्स मध्ये तरी किती स्वभाव छटा दिसतात !
तुम्ही ऑपरेंटींग सिस्टीम लोड करता तेव्हाच एक डीफ़ॉल्ट डेस्कटॉप प्रस्थापित होतो. तुमच्या आवडी-निवडी प्रमाणे तुम्हाला तो बदलता सुद्धा येतो. फ़ार थोडे महाभाग तो जसा आहे तसा ठेवत असतील ! बाकी सर्व त्यात काहितरी फ़ेरफ़ार करतातच. डेस्कटॉप म्हणजे त्यावरचे आयकॉन्स, वॉलपेपर, टुल बार, टास्कबार, क्विक लॉन्च बार , रंगसंगती या बाबी बघु. यात प्रचंड वैविध्य दिसते तितकाच साचेबंदपणा / झापडबंदपणा सुद्धा दिसतो. जो जो प्रोग्राम आपण टाकतो त्याचा जनक त्याचे अस्तित्व डेस्कटॉपवर टाकायचा प्रयत्न करतोच. यातही एथिक पाळणार्या कंपन्या तुमचे मत विचारतात, तरीही झापडबंदपणे सगळे होयबा करतात.
डेस्कटॉप म्हणजे संगणकाचा सदैव उघडा असणारा कप्पा. उठ की सुठ जे मिळॆल ते या संगणकाच्या दर्शनी कप्प्यात कोंबले जाते. नेट वरून वा कोणी पेनावर, चकतीवर (सीडी) आणलेली माहीती उतरवायची असेल, एखादी फ़ाइल सेव करायची असेल तर डेस्कटॉप हाच पर्याय दिला जातो ! मग असे होती की कप्प्यात आणखी काही ठेवायला जागा उरत नाही, काहीकाळ आयकॉन्सचा आकार लहान करून तर कधी पडदा आकुंचित करून वेळ मारून नेली जाते, पण मूळ समस्येला मात्र कोणी हात घालत नाही !
अनेकांचे डेस्कटॉप निरखणे हा माझा अभ्यासाचा जणु विषयच झाला आहे. डेस्कटॉपवर साधारणपणे या गोष्टी असतातच १) Recycle Bin 2) My Computer 3) My Documents 4) Internet Explorer 5) Dial-up Connection 6) My Network places . आता या नंतर आपण सोयीनुसार जे जे प्रोग्राम प्रस्थापित करतो त्यांचे चटपटे (Shortcuts !) डेस्कटॉपची शोभा वाढवत राहतात. जसे विनझिप, मेडीया प्लेयर, ऍक्रोबॅट रीडर, MS Office मधुन वर्ड किंवा एक्सेल मधली फ़ाइल उघडायचे चटपटे ! मग मात्र रोज खेळतो ते खेळ, सतत हाताशी हव्या असणार्या फ़ाइल, काही साइटसचे चटपटे अशी भरताड चालु होते. विंडोज प्रणाली शहाण्यासारखी मधेच आपल्याला न वापरलेले चटपटे उडवायची आठवण करते पण आपण तिच्याकडे कानाडोळा करतो, तसे ही त्याचा वापर केल्यास अनयुजड डेस्कटॉप अशी अजून एका चटपट्याची भर पडते ! होते असे की चटकन सापडाव्या म्हणून डेस्कटॉपवर ठेवलेल्या वस्तुंची एवढी गर्दी होते की सर्च करून केव्हा केव्हा शोधायची वेळ येते. डेस्कटॉपवर चटपटा आणि हार्डडिस्कला वळसा ! माझे अनेक मित्र आपला संगणक गोगलगायी सारखे चालु होतात म्हणून तक्रार करतात. मी त्यांना डेस्कटॉपवरचे अनावश्यक चटपटे उडवायला सांगतो. या एकाच उपायाने प्रणाली पुर्वी पेक्षा अधिक जलद चालु होते !
आता वळतो वॉलपेपर कडे ! धार्मिक व्यक्ती देवादिकांच्या तस्वीरी डेस्कटॉप वर ठेवतात, चमको व्यक्ती नट-नट्यांच्या, रसिक अल्प वस्त्रांकित मदनिकांचे, निसर्गप्रेमी धबधबे,जलाशय, डोंगर दर्यांचे, वेगाचे वेड असलेले युवक मोटार-बाइकचे, रेसच्या मोटारींचे, धाडसी तरूण फ़ायटर विमानाचे, आधुनिक शस्त्रास्त्रांचे, सामाजिक जाण असलेले पर्यावरण रक्षणाचा संदेश देणारे, वन्य जिवांबद्दल कळवळा असलेले वन्य जीवनाचे, इतिहासाची आवड असलेले ऐतिहासिक हस्ती, स्थळे, भग्नावशेष यांचे फ़ोटो ठेवतात, कुटुंब वत्सल आपल्या मुला-बाळांचे , बायको-मुलांचे, सग्या-सोयर्यांचे फ़ोटो मांडतात, स्वत:च्याच प्रेमात असलेली माणसे आपलीच छबी दाखवितात …! जेवढ्या व्यक्ती तेवढ्या प्रवृत्ति व तेवढेच वैविध्यपुर्ण त्यांचे वॉलपेपर ! त्यात सुद्धा दर- मिनीटाला बदलणारे असतात तसेच कधीही न बदलणारेही असतात. आळशी विंडोज प्रणालीचा मुलत: असणारा वॉलपेपर बदलायचे सुद्धा कष्ट घेत नाहीत. विंडोज प्रणालीची मुलत: येणारी रंग-संगती मात्र बदलण्याच्या सहसा कोणी फ़ंदात पडत नाही. फ़ार थोडे , सर्जनशील मने असलेलेच अतिशय आकर्षक रंग संगती निवडून डोळ्यांना आनंद देतात.
तेव्हा तुम्हाला जर योग्य प्रकारे सादर व्ह्यायचे असेल तर जरा आपल्या डेस्कटॉप कडे लक्ष द्या ! मी संगणकातला जाणता नाही. मी जे काही शिकलो ते try and error मेथडनेच, पण तरिही थोड्या टीप द्यायचा आगाउपणा दाखवत आहे …
१) डेस्कटॉप वर भाराभार चटपटे अनेकदा अजाणतेपणीच ठेवले जातात. My Computer, My Documents हे दोनच चटपटे खूप झाले, फ़ारतर तुमचे डायल-अप कनेक्शन.
२) वाटाड्या (Browser) तुम्ही झटपटे (Quick Launch Bar ) मध्ये ठेवा हवा तर !
३) विन-झिप, मेडीया प्लेयर, पीडीएफ़ रीडर यांची डेस्क्टॉपवर गरजच काय ? त्या त्या फ़ाइल त्या त्या प्रोग्रामने उघडत असतातच !
४) खेळाचे चटपटे – या पेक्षा खेळ नावाचा कप्पा बनवा, त्यात सर्व खेळांचे चटपटे कोंबा व तोच ठेवा की डेस्कटॉपवर ! कसे ?
५) तुम्ही नेहमी भेट देणार्या संकेत स्थळांचे चटपटे डेस्कटॉप वर ठेवण्यापेक्षा, वाटाड्यात पसंतीचे (फ़ेवरीटस ) म्हणून जी सोय आहे तिचा लाभ घ्या की जरा !
६) रोजच्या कामाची फ़ाइल सेव करताना ती माय डॉक्युमेंटस मध्येच करा, दूसरे काही उतरवुन घेतल्यास – तुम्ही डाउनलोड मॅनेजर वापरत असल्यास तो तुम्हाला सुचवेल ते ऐका, तसाही ती सेटींग्स तुम्ही आपल्या सोयीने बदलु शकताच ! फ़क्त एकदाच त्रास घ्यावा लागेल. डेस्कटॉप वर सेव करणारे असे म्हणतात कि उतरवल्यावर लगेच बघायला आम्हाला ते सोयीचे पडते ! पण थोडी सेटींग्स चेक केलीत तर हे सुद्धा कारण उरणार नाही. संगणक जेव्हा कोणतीही फ़ाइल उतरवुन पुर्ण करतो तेव्हा तो तुम्हाला तीचे काय करायचे ते विचारतोच, ( अर्थात तशी विचारणा करणारे सेटींग्ज तुम्ही एकदाच निवडायला हवे.) त्या प्रमाणे तुम्ही लगेचच ती फ़ाइल उघडू शकता, प्रोग्राम असेल तर रन करू शकता , काहीच करायचे नसेच तर त्यातुन बाहेरही पडू शकता !
७) प्रोग्राम प्रस्थापित करतानाच ज्या सूचना येतात त्या डोळसपणे पहा. त्या प्रोग्रामचे चटपटे, झपपटे बनवण्याचे पर्याय अनचेक करा !
८) वीज टंचाइच्या काळात खरे तर काही काम नसेल तेव्हा डेस्कटॉप बंद करून ठेवणेच जास्त शहाणपणाचे ! घाबरू नका, त्या स्थितीतही तुम्ही गाणी ऐकु शकता !
चला, तुम्ही बसा आता डेस्कटॉपची झाडा-झडती घेत, मी आता वीज वाचवणार आहे, स्वीच ऑफ़ ! बाय बाय !
(टीप :- या तपशीलात काही तांत्रिक चुका झाल्या असतील तर मला जरूर कळवा, मी काही मराठी प्रतिशब्द सूचवले आहेत त्यांचा वापर जरूर करा, तुम्हाला काही सुचवायचे असतील तरीही चालेल ! )
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा